ترجمه تاریخ یمینی

تاریخ یمینى شامل وقایع تاریخى از اواخر سامانیان تا زمان سلطان محمود است و در این میان عتبى مصنّف کتاب، غزوات محمود غزنوى را در هند از قبیل غزوه بهاطیه، مولتان، بهیم‌نگرا، نارین، غور، ناردین، تانیشر و جز آن بشرح آورده و توان گفت که در این زمینه داد سخن را داده، و گویى قدم بقدم به دنبال سلطان رفته است. همچنین مصنّف ذکر تاریخ سلسله‌هاى دیگر این عهد را نیز فروگذار نکرده، و جز سلسله سامانیان، درباره امراى سیستان، خلف بن احمد و جانشینانش، آل زیار، سیمجوریان، خانیان، آل فریغون، غوریان، پادشاهان غرجستان، دیلمیان، خوارزمشاهیان و افغانیان نیز شرحى آورده، و از این رو کتاب حاضر یکى از مآخذ مهم و شایان توجه بشمار است.
جنبه ادبى کتاب نیز، بس مهمّ است. داستانهاى دلکش و نغز، پندهاى مؤثّر و عبارات بدیع و ابیات شیوا و دلپذیر سراسر کتاب را فرا گرفته است. داستان گرفتاری «شار» پادشاه غرجستان به دست سلطان محمود که خود خالى از لطف نیست نمونه‌اى از نثر فصیح و شیوا و پخته است (رک:ص 330 کتاب). چنان که سخن مرحوم ملک الشّعراى بهار روشن‌تر مى‌شود، آنجا که مى‌گوید: «من بعد از نثر ابوالمعالى و کلیله نثرى از نثر جرفادقانى استوارتر و دلپذیرتر نیافته‌ام، نه از وطواط و بهاء الدّین چنین سخن شنیده، و نه از قاضى حمید الدّین و نور الدّین منشى چنین عبارات بدیع و بلند دیده‌ام، و آنجا که دست و قلم را آزاد ساخته و قصدش پرداختن معنى صرف است در کمال فصاحت و سلاست از عهده اداى مقصود بر آمده، و در آنجا که قلم را نگاه داشته است نیز به خوبى حقّ صنعت را ادا کرده است.»(سبک ‌شناسى ج 2 ص387-388)، مؤید همین مطلب است.
درباره مسائل گوناگون مذهبى و اجتماعى نیز اشاراتى در کتاب هست که از طرز تفکّر مردم در قرن چهارم و پنجم هجرى و آداب و رسوم اجتماع آن روزگار حکایت مى‌کند.